Hersenconflict!

U heeft waarschijnlijk nog nooit gehoord van iets als ‘cognitieve dissonantie’. Toch hebben we daar als mens regelmatig mee te maken. Eerst even uitleggen wat het is. Cognities zijn een soort van processen die zich in onze hersenen afspelen en die te maken hebben met denken, herinneren, weten, reproduceren en dergelijke. Dat kon u al lezen in mijn column ‘Pas op met musturbatie’. Dissonantie betekent dat uw hersenen met tegenstrijdige informatie te maken krijgen en er even geen brood van kunnen bakken. Denkt u maar aan muziek, waar een valse noot (een dissonant) akelig in de oren kan klinken. De moeilijke definitie van cognitieve dissonantie is: tegenstrijdige cognities dwingen de geest om nieuwe gedachten of overtuigingen te verwerven of te ontdekken, of bestaande overtuigingen zo aan te passen dat de mate van dissonantie (conflict) tussen cognities geminimaliseerd wordt. Zo, heeft u die? Dan nu in gewoon Nederlands. Wij mensen hebben over van alles en nog wat een mening (overtuiging, houding). Soms is die mening al in onze jeugd gevormd, bijvoorbeeld door de waarden en normen die we van onze ouders meekregen en die nu veelal onze houding bepalen in onder meer de omgang met andere mensen. Soms ontstond uw mening pas een paar jaar terug, zoals bijvoorbeeld het beeld dat velen nu van onze allochtone medemens hebben en dat vaak nogal anders is dan het beeld dat we twintig jaar geleden hadden. Okay, u houdt er dus een mening of overtuiging op na over allerlei zaken. En dan gebeurt er iets, waardoor blijkt dat uw eerdere overtuiging niet meer klopt. Een aardig voorbeeld uit psychologisch onderzoek is dat iemand een standpunt moet verdedigen dat lijnrecht staat op wat hij zelf gelooft. Vooraf en achteraf is gemeten hoe sterk de proefpersoon eerst was en later is in zijn overtuiging. Het blijkt dat na de presentatie zijn oorspronkelijk mening is opgeschoven naar hetgeen hij moest verdedigen. ‘Wat een slapjanus’, denk u misschien. Maar nee, zo werkt dit nu eenmaal in onze hersenen. Die kunnen niet goed omgaan met conflicterende informatie. Dat heeft te maken met de tijd dat we nog in onze berenvelletjes en met een knots in onze hand rondliepen. In die woeste wereld moest informatie eenduidig zijn en als dat niet zo was maakten we het eenduidig om te kunnen handelen en overleven. Als we in onze huidige maatschappij met mentale tegenstrijdigheden worden geconfronteerd, doen onze hersenen precies hetzelfde als duizenden jaren geleden. Ze werken als een gek om te zorgen dat de ‘dissonantie’ wordt weggenomen, we weer rust in ons hoofd krijgen en begrijpen hoe het zit. En we dus een grotere kans hebben om ons te handhaven in een hectische wereld. Een simpel voorbeeld uit onze tijd. Stel u houdt niet van dieren. Uw ouders hielden niet van dieren in huis, u heeft dus ook nooit contact met ze gemaakt. Integendeel zelfs, uw overtuiging is dat dieren vies en eng zijn. Maar ja, uw beste vriend of vriendin besluit een dier aan te schaffen en die is natuurlijk razend enthousiast over de nieuwe huisgenoot. U moet beslist eens komen kennismaken met de schat. Wat nu? Breken met uw vriend(in) vanwege uw overtuiging? Of met het lood in de schoenen op bezoek gaan en als een boer die kiespijn heeft zeggen wat een dotje het is? U waardeert de vriendschap zo dat u voor het laatste kiest. Het beestje blijkt een heel klein tikje mee te vallen, likt zelfs even uw hand. Dat is wel vies, maar ook heel lief. Naarmate u vaker op bezoek komt, het beestje aan u went en meestal leuk is tegen u, krijgt uw overtuiging dat dieren vies en eng zijn rake klappen. Uw mening over dieren schuift op. Dieren blijken toch wel een beetje mee te vallen. Uw hersenen hebben overuren gemaakt, de dissonantie lijkt te verdwijnen en uw houding naar dieren verandert. Een boodschap? Ten eerste dat uw mening over wat dan ook niets meer is dan dat: één van de vele mogelijke meningen. Ten tweede dat het leven een stuk aangenamer is als u zich realiseert dat meningen gewoon veranderd kunnen worden. Uw regelmatig overwerkende hersenen zullen u dankbaar zijn!