De wet van ‘Voor wat hoort wat’

In de psychologie kennen we de Law of Equity and Exchange. Vrij vertaald is dat de Wet van Billijkheid en Uitwisseling. Of platter: voor wat hoort wat. ‘Hoe komt ze erop?’, zult u denken. Nou, dat zal ik u vertellen, maar eerst stel ik uw geduld nog even op de proef om wat uit te leggen over die wet.De ‘Law of Equity and Exchange’ is binnen de psychologie één van de weinige wetten die universeel is. Wet moet u hier overigens niet lezen als ‘wet’ zoals de overheid ons voorschrijft, maar ‘wet’ zoals bijvoorbeeld een natuurkundige wet. In de menswetenschappen is het nu eenmaal zo dat een ontdekte en (vaak meerdere keren) onderzochte wetmatigheid voor velen geldt, maar dat er altijd wel een uitzondering is die de regel bevestigt, of iemand die net niet helemaal aan die wet voldoet. Zoniet voor genoemde ‘Law’, die lijkt tot nu toe voor de gehele mensheid te gelden. De ‘Law of Equity and Exchange’ gaat dus over ‘voor wat hoort wat’. Mensen houden in hun hoofd een soort mentale boekhouding bij: ik heb iets voor een kennis gedaan, dus ik verwacht dat die kennis ook (een keer) iets voor mij zal doen. Dat is de ‘exchange’. Maar het moet ook ‘billijk’ zijn, dus in ongeveer gelijke verhouding staan tot wat ik deed voor die kennis. Als de billijkheid niet klopt, krijg je geheid wrijving, ook al heb je iets terug gedaan. Een voorbeeld: ik ga regelmatig een middagje theeleuten en borrelen bij mijn zus, dus dan neem ik af en toe een fles wijn mee en een lekker kaasje. Of ik chauffeer als zij niet over de auto kan beschikken. Als ik in mijn trainingen vertel over die mentale boekhouding, zijn er altijd mensen die vinden: ‘maar je kan toch ook wel eens gewoon iets belangeloos voor een ander doen?’. Altruïsme, dus. Als ik vertel dat echt altruïsme niet bestaat, zijn de poppen aan het dansen. ‘Want’, vraag ik dan, ‘wat voor gevoel geeft belangeloos handelen jou?’. De reactie is meestal: ‘het geeft je een gewoon prettig gevoel iets voor een ander te doen’. ‘Precies’, zeg ik dan, ‘je krijgt er dus wel degelijk iets voor terug: een prettig gevoel’. Tja, dat levert het nodige gepieker op, want het valt niet te ontkennen. Dat van ‘exchange’, dat begrijpen de meeste mensen wel. De ‘equity’ – dus de billijkheid, dat er een redelijke verhouding moet zijn – dat kan een kwestie zijn van persoonlijke opvatting. En die opvattingen lopen wel eens uiteen. Een voorbeeld. Stel, u bent al jaren vrijwilliger voor een in de media werkende organisatie, die wel een winstoogmerk heeft, maar dat vooral met vrijwilligers bereikt. U vraagt na een paar jaren of die organisatie uw nieuwe bedrijf eens onder de aandacht zou willen brengen. Dat doet de organisatie, maar op een manier, die naar uw opvatting van billijkheid niet voldoende recht doet aan wat u vraag. De organisatie heeft dus wel degelijk voldaan aan de ‘exchange’, maar het is de billijkheid waaraan het schort. Wat zou u doen in zo’n geval? Mopperen? De persoon aanspreken? Of ophouden met uw vrijwilligerswerk? In ieder geval levert het een gevoel van onbalans op en daar moet je wat mee. Ik weet zeker dat een heleboel Nieuwegeiners na de verkiezingen teleurgesteld zijn, omdat er behoorlijk links is gestemd in onze gemeente en er toch een coalitie gaat komen met CDA en VVD. ‘Zie je wel’, hoor ik mensen al zeggen, ‘het heeft geen zin te gaan stemmen, want ze doen toch wat ze willen’. Aan de ‘exchange’ is voldaan: er komt een coalitie na een verkiezing. Maar aan de ‘equity’ is niet voldaan: de afspiegeling van de uitslagen komt niet echt terug in de coalitie. Wrijving in persoonlijke en zakelijke relaties heeft vaak te maken met ‘billijkheid’. De meeste mensen hebben deze sociale vaardigheid goed begrepen, anders zouden ze snel hun geloofwaardigheid, relatie of bedrijf verliezen. Mijn boodschap? Wilt u meer halen uit uw zakelijke, persoonlijke of politieke relaties? Ga dan eens mentaal boekhouden met de ‘Law of Equity and Exchange’.
Overigens, ik heb inderdaad een nieuw bedrijf: Het ZaterdagInstituut. Ik nodig u, als trouwe lezer, uit voor het Open Huis, want ‘voor wat hoort wat’. Het ZaterdagInstituut heeft allerlei trainingen en workshops voor u als u wilt werken aan uw persoonlijke en professionele kwaliteiten. Met voor particulieren betaalbare tarieven en u hoeft er geen dag voor vrij te nemen. Het Open Huis is op zaterdag 8 april. Ook als uw sociale en andere vaardigheden niets te wensen overlaten, misschien toch leuk te komen kennismaken?