Wie over de Herenstraat rijdt, ziet het direct: de robuuste gevels van de oude Van Bentumfabriek. Geen glazen toren of modern appartementencomplex, maar een herinnering in baksteen. Een echo van de tijd waarin Nieuwegein nog een werkstad was — ruw, eerlijk en bedrijvig.

Vandaag heet het gebied officieel het Van Bentumkwartier, maar de geschiedenis van dit terrein vertelt een verhaal dat verder teruggaat dan de bouw van de eerste woning of het vaststellen van een ontwikkelkader. Het vertelt het verhaal van een familiebedrijf, een tijd van staal en zweet, en van een stad die haar verleden weer begint te omarmen.

Van Nedereindseweg tot Herenstraat
De broers Van Bentum begonnen hun staalbedrijf in de jaren twintig aan de Nedereindseweg, op de plek waar nu de Zwanenburgstraat ligt. Daar maakten ze metaalwerk in alle soorten en maten — van kleine toestellen tot industriële onderdelen.

Maar na de oorlog, in 1948, kwam er een breuk binnen de familie. Twee broers splitsten zich af en begonnen een eigen fabriek aan de toenmalige IJsselsteinseweg (nu Herenstraat). Daar bouwden ze een moderner bedrijf met een ander soort productie: zwaarder staalwerk. Ze vervaardigden onder meer metalen loggers en balken voor bruggen, zoals voor de nieuwe Maasbrug bij Hedel.

Aan de oude locatie aan de Nedereindseweg bleef broer Wim van Bentum actief met de productie van kleinere toestellen, zoals gastoestellen en huishoudelijke apparaten. Dat werk had echter een donker randje: het bedrijf gebruikte zoutzuur, nikkel en zandstraling bij het reinigen en vernikkelen van onderdelen — technieken die destijds normaal waren, maar nu als zwaar milieuvervuilend worden beschouwd.

Zowel aan de Nedereindseweg als aan de IJsselsteinseweg is de bodem later als ernstig verontreinigd aangemerkt. Van Bentum stond symbool voor een generatie maakbedrijven die bouwden met kennis, maar zonder milieuregels.

Een fabriek met karakter
Het bedrijf Staalconstructies Gebroeders Van Bentum ontstond in de jaren ’20 van de vorige eeuw. In een tijd waarin Nederland zich herstelde van de Eerste Wereldoorlog en de behoefte aan stevige, betrouwbare staalconstructies toenam, bouwden de broers Van Bentum hun werkplaats aan de Herenstraat uit tot een volwaardige fabriek.

De opvallende getrapte gevels Foto: Fototeam KenM

Vanaf 1948 stond het huidige pand er — met zijn opvallende getrapte dak en bakstenen gevels — als toonbeeld van de naoorlogse industriële bouw. Binnen werkten tientallen vakmannen aan staalconstructies, kozijnen en onderdelen voor bruggen en gebouwen. De geur van olie en ijzer hing er continu in de lucht.

“Het geluid van hamers, vonkenregen en slijptollen was ons dagelijks decor,” herinnert een oud-medewerker zich in een eerder interview. “We maakten geen lawaai — we maakten Nieuwegein.”

Verval en herwaardering
Maar de wereld veranderde. Bedrijven verhuisden, de stad groeide, en waar ooit staal werd geslepen, bleef stilte over. Het fabrieksterrein verouderde en delen stonden leeg. Toch bleef het gebouw overeind — stevig, herkenbaar en met een industrieel charisma dat zeldzaam is geworden in de moderne stad.

In 2013 werd de fabriek door erfgoeddeskundigen aangemerkt als waardevol industrieel erfgoed. Negen jaar later, in 2022, kreeg de fabriek officieel de status van gemeentelijk monument. De redenen waren duidelijk: de zeldzame architectuur, de gaafheid van het geheel en de historische betekenis voor de stad.

“Sloop is van de baan,” zei een gemeentewoordvoerder destijds. “Van Bentum blijft — als herkenningspunt en herinnering aan de maakstad die Nieuwegein ooit was.”

Toekomst met respect voor het verleden
De erkenning betekende een nieuw hoofdstuk. Rondom de fabriek ontstaat nu het Van Bentumkwartier, een mix van wonen, werken en cultuur. De fabriek zelf wordt het iconische hart van de wijk, met ruimte voor ambachtelijke bedrijven, ateliers en mogelijk een sociaal-culturele functie.

Waar vroeger staal werd gebogen, kan straks koffie worden gedronken — maar altijd met het verleden voelbaar in de muren. De Nieuwegeinse dichter Ton de Gruijter schreef tijdens de coronapandemie een mooi beeldverslag over dit pand.