Op donderdag 24 maart jl. kwamen meer dan 80 deelnemers samen in Utrecht voor de bijeenkomst ‘Hittestress: aanpak in binnen- en buitenland’, georganiseerd door de provincie Utrecht. “Het maken van een lokaal hitteplan moet niet langer vrijblijvend zijn.”

Het is nú tijd voor het opstellen van lokale hitteplannen, zodat Nederland goed is voorbereid op een eventuele hittegolf komende zomer. Dat onderstreepte Mirjam Sterk, de nieuwe gedeputeerde van de provincie Utrecht, tijdens de plenaire opening van de bijeenkomst. “Het is belangrijk dat lokale hitteplannen niet meer vrijblijvend zijn. Elke gemeente moet één persoon benoemen tot ‘hitteregisseur’. Hij of zij kan de risico’s inschatten en in gesprek gaan met onder andere woningbouwcorporaties. De provincie wil een verbindende factor zijn.” Ook ziet Sterk een rol voor adviesbureaus. “Zij kunnen gemeenten helpen bij het opstellen van een lokaal hitteplan.”

Stef Meijs, programmamanager klimaatadaptatie bij de provincie Utrecht, deelt de mening van Sterk. “Het is echt een kwestie van gewoon doen. Ga aan de slag, gebruik de handreiking voor het opzetten van een lokaal hitteplan. Het hoeft niet veel tijd en inspanning te kosten, maar we hebben nu daadkracht nodig. En lukt het niet, vraag dan om ondersteuning.”

Leren van de aanpak in het buitenland
Tijdens een hittegolf in Portland, Amerika, vorig jaar, steeg de temperatuur naar 46,5 graden. Meer dan 150 inwoners, veelal kwetsbare ouderen, overleefden de hittegolf niet. De meeste mensen overleden aan oververhitting, vaak in combinatie met ander onderliggend lijden. Bijna alle slachtoffers waren niet in het bezit van een airco of woonden in een klein huis met de slaapkamer direct onder het dak. Madeleen Helmer van Klimaatverbond Nederland sprak namens de provincie Utrecht met twee Amerikaanse klimaatexperts over de ernstige situatie in Portland. De reportage hiervan werd vertoond tijdens de bijeenkomst.

Goede voorbereiding
“Een gebeurtenis of crisis op z’n tijd is handig voor het urgentiegevoel”, zegt Frank van Wijk van de Veiligheidsregio Utrecht. “Dat klinkt hard, maar als je kijkt naar de coronacrisis: hoe lang hebben we gezegd dat we daarop voorbereid moeten zijn?” Volgens Van Wijk is de provincie Utrecht theoretisch gezien voorbereid op een soortgelijke hittegolf. In de praktijk kan het echter anders zijn. “Je hebt altijd te maken met onverwachte factoren.”

Deelsessies over de thema’s ‘gebied’, ‘gebouw’ en ‘gezondheid’

Hitte in de sociale woningbouw
In de deelsessie over hitte in de sociale woningbouw presenteert Edwin van der Strate van advies- en ingenieursbureau Tauw de resultaten van een onderzoek naar hitte in woningen. Daaruit blijkt dat ventilatie en zonwering belangrijke aandachtspunten zijn bij het isoleren van woningen. Ook ontwikkelde Tauw een tool waarmee je een hittelabel voor je woning kunt berekenen, vergelijkbaar met een energielabel. Tijdens een discussie aan het einde van de sessie komt naar voren dat het goed is om te focussen op de meest kwetsbare wijken en gebouwen, zodat snel inzichtelijk is waar de risico’s liggen. Ook is het afzonderlijk beoordelen van woningen dan niet nodig. De hittestressproblematiek vraagt om een domeinoverstijgende aanpak, waarbij nadrukkelijk ook aandacht moet zijn voor onder andere biodiversiteit. Arme wijken zijn warme wijken

In de tweede deelsessie staan arme wijken centraal. “De armste wijken zijn vaak ook de warmste wijken”, zegt Hiltrud Pötz van Atelier Groenblauw. In deze wijken is een tekort aan groen, de huizen zijn klein en slaapkamers bevinden zich vaak direct onder het dak. Als ontwerper en coach was Pötz betrokken bij het vergroenen van een wijk in Leiden. “Het is moeilijk om de bewoners te betrekken bij het proces. Daar heb je een lange adem voor nodig. Je moet écht de tijd nemen, veel herhalen en ludieke acties organiseren.” Ook het gebrek aan ruimte is vaak een heikele kwestie in arme wijken. “De straten zijn vaak smal. Je moet keuzes maken. Je kan niet meerdere parkeerplaatsen realiseren én bomen plaatsen én groenstroken aanleggen.”

De impact van hitte op gezondheid
De samenwerking tussen het sociale en fysieke domein stond centraal in het de sessie over gezondheid. Beiden zijn hard nodig om een lokaal hitteplan effectief te laten zijn. Fedor Gassner van de GGD regio Utrecht gaf aan dat een stijging van de temperatuur direct impact heeft op de gezondheid van mensen. Denk aan: vermoeidheid, concentratieproblemen, duizeligheid, huidproblemen en een droge mond. Een hitteplan waarschuwt, maar de informatie is eenzijdig, merkt iemand op. “Een hulplijn zou een goede aanvulling kunnen zijn.” Rogér Derksen van Arcadis deelt zijn ervaringen in Den Haag, waar het een hele klus is geweest om de juiste organisaties bij elkaar te brengen “Het sociaal domein meekrijgen is nu belangrijker dan het fysieke domein, omdat in het fysieke domein al veel stappen zijn gezet.” Verschillende deelnemers wezen op het belang om huisartsen en koepelorganisaties van huisartsen beter te betrekken.

2023
Stef Meijs sluit de dag af. “Het was een inspirerende middag. Het valt me op dat er een groot aantal jongeren aanwezig waren vandaag. Dat vind ik erg belangrijk. Zij moeten het stokje overnemen.” Tot slot doet Meijs een voorspelling. “In 2023 ligt bij alle gemeenten in de provincie Utrecht een lokaal hitteplan klaar. Als provincie gaan wij ons uiterste best doen om dat proces te faciliteren.”