Van heinde en verre kwamen ze, de liefhebbers van de oude binnenvaart. Nog niet eerder kwam zo’n grote groep belangstellenden naar een lezing/boekpresentatie als op zaterdag 15 december jl. Om de grote groep belangstellenden te kunnen bergen, heeft de Museumwerf Vreeswijk de grote IJzerwerkloods leeggehaald en op het laatst nog een tribune besteld. Met daarnaast nog een losse opstelling met tientallen klapstoelen kon uiteindelijk iedereen van een zitplaats te worden voorzien.

De warme belangstelling ging uit naar de auteurs Ko Blok en Jan van ’t Verlaat en hun kersverse boek “Zand, grind en de historische binnenvaart – honderd jaar zelflossen”. Onder het publiek waren veel oud-zandschippers en hun familie. Eindelijk verscheen er een boek waarin de verhalen uit hun werkzame leven zijn opgetekend, met foto’s uit hun eigen oude familiealbums!

Blok en Van ’t Verlaat raakten geïntrigeerd door de zandwinning en zochten jarenlang naar oude foto’s en verhalen, met het rijk geïllustreerde boek als resultaat. Hierin schetsen zij een beeld van de ontwikkeling van de zelflosinstallatie in de binnenvaart en de betekenis van de binnenvaart bij de opbouw van ons land. Met dit unieke boek is een belangrijk deel van de geschiedenis van de Nederlandse binnenlandse zandwinning vastgelegd!

Zandlossen
De impact van de zelflosinstallatie was groot. Eind negentiende – begin twintigste eeuw ontstond door de groeiende economie een toenemende behoefte aan bouwstoffen als zand en grind. De zandschippers waren nog niet toegerust op grootschalige levering. De zand- en grindwinning gebeurde nog handmatig met de beugel en later met een knijper. De schepen werden met schep en kruiwagen gelost.

Rond 1916 bedacht schipper Arie Kreuk uit Nieuwerkerk aan de IJssel een lossysteem dat gebruik maakte van de mast en de giek van zeilschepen én van een kiepbak met pal. Het zelflossysteem verbeterde de productiviteit aanzienlijk. De zandschippers konden voortaan zelf op elke willekeurige locatie snel en efficiënt lossen. Grote motorschepen werden later ook uitgerust met dit ingenieuze systeem. Honderden binnenvaartschepen voeren met een zelflosinstallatie. De laatste zelflossers waren actief tot in de jaren tachtig van de vorige eeuw.

De auteurs
Ko Blok en Jan van ’t Verlaat komen geen van beiden uit het schippersmilieu. Toch ontwikkelden zij op jonge leeftijd grote interesse voor de binnenvaart. Ko Blok, voorzitter van Museumwerf Vreeswijk, wilde in zijn jeugd al zandschipper worden maar zijn ouders vonden dat hij eerst moest studeren. Blok werd later zandschipper, in zijn vrijetijd. Hij en zijn enthousiaste medewerkers verzorgen met Bloks gerestaureerde IJsselaak Door Gunst Verkregen alweer vele jaren demonstraties met de zelflosinstallatie. Blok is tevens initiatiefnemer van het Nederlands Kampioenschap Baklopen.

Jan van ’t Verlaat logeerde als jochie vaak bij familie langs de grote rivieren. De voorbijvarende schepen fascineerden hem in hoge mate. Nu is Van ’t Verlaat een groot kenner van de Rijnvaart. Na pensionering werd hij actief in de redactie van het magazine Binnenvaart van Vereniging De Binnenvaart en is hij (mede)auteur van een aantal boeken over de binnenvaart.

Zand, grind en de historische binnenvaart – honderd jaar zelflossen
Het 168 pagina’s tellende boek (ISBN 978-90-6868-749-1) komt van Uitgeverij THOTH in Bussum. Het boek is een paperback met flappen (22 x 22 cm.) en telt ruim honderd illustraties in kleur. Vanaf de 17 december ligt het boek bij de boekhandel én bij Museumwerf Vreeswijk voor de prijs van € 19,95.