Vanmorgen nog. Ik loop met een mevrouw met haar hondje, laten we het beestje Bruintje noemen. We komen een andere mevrouw met haar hond tegen, die ik maar even Zwarte noem. Bruintje heeft wel eens gegromd tegen Zwarte. Mevrouw van Zwarte is ervan overtuigd dat Bruintje dus een vervelend beest is en nu wel weer lelijk zal gaan doen. Bruintje loopt zonder enig gegrom of agressiviteit op Zwarte toe. Misschien dat Zwarte de spanning van zijn vrouwtje haarfijn aanvoelt of misschien weet Zwarte nog dat Bruintje een keer gromde en wenst dat nog even recht zetten, wie zal het zeggen. In ieder geval happen ze wat naar elkaar onder vervaarlijk gegrom en geblaf. Het is snel afgelopen, want Bruintje dondert het water in. Niets aan de hand dus, alleen heeft Zwarte zich verstapt en hinkt even. Mevrouw Zwarte denkt dat hij gebeten is. Zij weet zeker dat alles de schuld van Bruintje is. Want Bruintje begon en Bruintje is immers altijd vervelend. Dit is een voorbeeld van ‘fundamentele attributie fout’. Bruintje was één keer eerder lelijk en krijgt dus gelijk de eigenschap ‘onbetrouwbare hond’ toegedicht. U vergist zich ongetwijfeld wel eens. Ach, dat kan een keer gebeuren. Dat maakt u nog niet tot een sufferd die nooit eens iets goed kan doen, weet u van uzelf. Als u een ander een fout ziet maken, is er grote kans dat u denkt: ‘wat een kluns’. Het verschil is dat u uw eigen vergissing aan de omstandigheden wijt en de vergissing van de ander aan zijn persoonlijkheid. U denkt misschien: ‘nou zeg, zo zit ik heus niet in elkaar’. En toch is dit wat wij mensen maar al te vaak doen. Stel dat u met uw kind buiten bent en uw kind al een hele tijd drenst en dreint. U heeft al van alles geprobeerd, maar het wil maar niet lukken. U geeft uw kind een corrigerend tikje op de billen. U weet dat u dit alleen in uiterste noodzaak doet en dat het in de gegeven omstandigheden okay is. Een ander ziet wat u doet en zal u direct van u denken: ‘nou zeg, die heeft ook losse handjes’, alsof u een permanente mishandelaar van kinderen bent. Fundamentele attributie fout is de neiging om je eigen (onhandige) acties te zien als gebaseerd op externe omstandigheden, maar de acties van anderen als gebaseerd op hun persoonlijkheid. Iedereen die me kent, weet dat ik een groot dierenliefhebber ben en mijn dierentuin beslist niet te kort komt aan aandacht, zorg, goed voedsel en medische verzorging. Mijn jongste hond is een wat angstig beestje en heeft niet zulke fijne ervaringen met kinderen. Toen hij net in zijn pubertijd was, begonnen de hormonen ook nog eens op te spelen. Dus zat hij zichzelf regelmatig in de weg. Een keer zag hij een kindje en gromde daar tegen. Dat mag niet, dat moet je direct de kop indrukken. Ik gaf hem een ferme tik op de billen, waarvan hij zo schrok dat hij jankte. De moeder van het kindje keek helemaal verschrikt naar het tafereel en ziet mij nu ongetwijfeld als een vreselijke dierenbeul. Er zijn legio voorbeelden van de fundamentele attributie fout. U maakt een keer een tikfout in een beleidsstuk dat u heeft geschreven. De lezer denkt: ‘die kent z’n Nederlands niet eens’. U bent om wat voor reden dan ook wat terughoudend bij een zakelijk telefoongesprek. De ander denkt: ‘die heeft ook weinig aandacht voor zijn klanten’. U maakt een keer een wat onhandige manoeuvre met de auto. De ander denkt: ‘die kan niet rijden’. Het gekke is dat het bij een handige actie precies andersom werkt. Als u een keer iets heel slims doet, schrijft men dat vaak toe aan een gelukkige omstandigheid en zelden aan uw persoonlijkheid. Zo bekeken lijkt het wel of we in een wereld van sufferds leven, die af en toe geluk hebben iets goeds te doen. Als u zelf nou weer eens denkt dat een ander losse handjes heeft, geen Nederlands kent, niet om klanten geeft, niet kan rijden of gewoon een sufferd is, bedenk dan dat er vast een oorzaak is waarom dat deze ene keer zo was. Zo iemand is niet per definitie een mishandelaar, egoïst, zondagsrijder of wat dan ook. Iedereen is wel eens suf, zelfs Bruintje, maar een hele wereld alleen maar bestaande uit sufferds? Kan ik me (bijna) niet voorstellen….